Badanie przeprowadzone w Hiszpanii wykazało znaczenie nawyków i intencji w odniesieniu do picia.
„Nigdy więcej alkoholu!”. Kiedy po całonocnym pijaństwie boli nas głowa, zwykle nie brakuje dobrych postanowień, by zmienić swoje przyzwyczajenia. Ale jak można się powstrzymać od picia przy następnej okazji? Czy wystarczy tego tylko chcieć? Jaką rolę odgrywają przyzwyczajenia? Zespół badawczy z Hiszpanii przeprowadził ankietę wśród 339 młodych dorosłych w wieku od 18 do 25 lat.
W barach, knajpach i innych typowych miejscach, gdzie spotykają się młodzi ludzie w hiszpańskim mieście Huelva, uczestnicy zostali zaproszeni do wzięcia udziału w badaniu. W badaniu kierownik Fermín Fernández-Calderón i jego zespół byli zainteresowani przede wszystkim strategiami zachowań ochronnych. Zastanawiano się, jakie konkretne zamiary mają młodzi dorośli, którzy chcą w przyszłości pić mniej. Ponadto zespół zapytał ankietowanych dwa miesiące później, jak zrealizowali swoje plany.
Nasze Zachowanie Jest Kształtowane Przez Nasze Intencje i Nastawienie
W ramach badania wyróżniono pięć konkretnych strategii, których celem jest unikanie określonych ryzykownych zachowań. Chodziło o …
- unikanie udziału w grach związanych z piciem
- pić powoli, zamiast „wypić do dna”
- nie mieszać różnych napojów alkoholowych
- nie „rozgrzewać się”, czyli nie pić alkoholu przed wyjściem
- nie próbować nadążać za innymi.
Za tym stoi założenie, że nasze zachowanie jest kształtowane przez intencje. Intencje z kolei wynikają z ogólnych nastawień, jakie żywimy wobec danej rzeczy. Jeśli na przykład jestem szczególnie krytyczny wobec kaca, co opisano na początku tekstu, może to prowadzić do postanowienia, by pić mniej.
Wyniki pokazują, że sposób picia zależy od tego, jak silne były postanowienia uczestników dotyczące stosowania strategii mających na celu ograniczenie spożycia alkoholu. Kto na przykład nie chciał uczestniczyć w grach alkoholowych, rzadziej to robił. Kiedy uczestnicy silniej odczuwali swoją intencję, byli w stanie ją zrealizować w ciągu następnych dwóch miesięcy. Jednak oczywiście nie zawsze tak było. Nasze zachowanie nie zależy tylko od świadomych intencji.
Przyzwyczajenia Są Pomocne
Nasze zachowanie jest również kształtowane przez nieświadome procesy. Ważnym aspektem są nawyki. Dlatego naukowcy oprócz postaw i intencji uczestników przyjrzeli się również ich nawykom. Na przykład pytano, czy dana osoba ma zwyczaj nie brać udziału w grach alkoholowych lub rezygnować z picia przed imprezą, czyli rozgrzewki.
Analiza potwierdziła, że nawyki mają znaczący wpływ. Zwyczaje nie tylko wpłynęły na intencje, ale także bezpośrednio na zachowanie. Na przykład osoby, które były przyzwyczajone do tego, że nie biorą udziału w grach alkoholowych, z większym prawdopodobieństwem nadal nie brały w nich udziału.
Okazuję się, że to nie jest zbyt zaskakująca wiadomość, ale wyjaśnia, dlaczego zamiar „nigdy więcej alkoholu!” często zawodzi. Ponieważ nawet „złe” nawyki, pomimo najlepszych chęci, zawsze znajdą sposób, aby się ujawnić. Chęć zmiany może być silna, ale sama wola nie wystarczy.
Plany Typu „Jeśli… To…” w Celu Kształtowania Ochronnych Nawyków
Również czas odgrywa rolę. Im więcej czasu mija, tym większa staje się przepaść między zamiarem a rzeczywistym zachowaniem. Pamięć o kacu może jeszcze chronić tydzień po jego wystąpieniu, ale po dwóch miesiącach „efekt” zanika.
Efekt przyzwyczajenia można jednak wykorzystać, jak tłumaczą badacze. Rekomendują świadome budowanie nawyków poprzez tzw. plany jeśli… to…”. Mogą to być zdania takie jak: „Jeśli ktoś mi zaproponuje napój, a ja już mam jeden, to go odrzucę i wypiję swój napój w spokoju do końca”.
Tworzenie nowych nawyków wymaga jednak częstego powtarzania. Tak jak ja nie od razu zapamiętuję nowe słówka, ale dopiero po ćwiczeniach, tak nawyki powstają dopiero po wielokrotnym zastosowaniu zdań typu „jeśli… to…”.
Źródło:
Fernández-Calderón, F.; Lozano-Rojas, O.; & Sanchez.Garcia, M. (2023). The theory of planned behaviour and alcohol protective behavioral strategies: a prostective study examining the role of habit and gender invariance. Psychology & Health, 1-20.
